Informacja w sprawie instytucji oraz zasad kontroli
przedsiębiorstw górniczych.
Podstawy prawne:
Zgodnie z obowiązującym porządkiem prawnym (art. 15 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. – Prawo geologiczne i górnicze) na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie wydobywania kopalin ze złóż wymagane jest uzyskanie koncesji. Ustawa zabrania wydobywania kopalin wykonywanego inaczej niż jako koncesjonowana działalność gospodarcza w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej.
Do kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy, w tym przedsiębiorstwa jakim jest zakład górniczy, stosuje się przepisy rozdziału 5 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej – (podstawa prawna – art. 2a ustawy – Prawo geologiczne i górnicze).
Art. 79 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej wprowadził zasadę stanowiącą, iż organy kontroli zawiadamiają przedsiębiorcę o zamiarze wszczęcia kontroli. Kontrolę taką wszczyna się nie wcześniej niż po upływie 7 dni. Na wniosek przedsiębiorcy kontrola może być wszczęta przed upływem 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia. Art. 79 określa także katalog wyłączeń stosowania ogólnego trybu kontroli przedsiębiorcy. Stanowi on, że zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli nie dokonuje się w przypadku, gdy przeprowadzenie kontroli jest uzasadnione zagrożeniem życia, zdrowia lub środowiska naturalnego. Zawiadomienia nie dokonuje się również wtedy, gdy przeprowadzenie kontroli jest niezbędne dla przeciwdziałania popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia albo zabezpieczenia dowodów jego popełnienia. Wskazane wyłączenia wprowadzają odstępstwa od ogólnych zasad przeprowadzania kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy, takich jak:
- zawiadamiania z wyprzedzeniem o zamiarze kontroli;
- dokonywania czynności kontrolnych w obecności kontrolowanego lub osoby przez niego upoważnionej;
- zakazu równoczesności podejmowania i prowadzenia więcej niż jednej kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorcy;
- ograniczenia czasu trwania wszystkich kontroli organu kontroli u przedsiębiorcy w jednym roku kalendarzowym.
W przypadku zakładów górniczych, w obecnym stanie prawnym, organami nadzoru górniczego są Prezes Wyższego Urzędu Górniczego oraz dyrektorzy okręgowych i specjalistycznych urzędów górniczych. Zakłady górnicze podlegają także nadzorowi i kontroli innych organów administracji państwowej, działających w zakresie swej właściwości. Do tych organów należą w szczególności:
- Państwowa Inspekcja Pracy – nadzór i kontrola przestrzegania przez pracodawców prawa pracy, a w szczególności: przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów dotyczących stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy
- Państwowa Inspekcja Sanitarna – sprawowanie zapobiegawczego i bieżącego nadzoru nad warunkami między innymi: higieny środowiska, higieny pracy w zakładach pracy, higieny radiacyjnej oraz warunkami higieniczno – sanitarnymi, jakie powinien spełniać personel medyczny, sprzęt oraz pomieszczenia, w których są udzielane świadczenia zdrowotne.
- Urząd Dozoru Technicznego – prowadzenie nadzoru i kontroli przestrzegania przepisów o dozorze technicznym, a także przepisów i zasad z zakresu bezpieczeństwa techniki, dotyczących urządzeń technicznych; wykonywanie dozoru technicznego nad urządzeniami technicznymi, zakresie określonym ustawą o dozorze technicznym; wydawanie decyzji w sprawach wynikających z wykonywania dozoru technicznego; analizowanie przyczyn i skutków uszkodzeń urządzeń technicznych oraz stała ocena stopnia zagrożenia stwarzanego przez te urządzenia; sprawdzanie kwalifikacji osób obsługujących i konserwujących urządzenia techniczne.
- Inspekcja Ochrony Środowiska – kontrola przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym użytkowaniu zasobów przyrody; kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska oraz zakresu, częstotliwości i sposobu prowadzenia pomiarów wielkości emisji; kontrola eksploatacji instalacji i urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem; podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem warunków korzystania ze środowiska;
- Państwowa Straż Pożarna – kontrola przestrzegania przepisów przeciwpożarowych; ocena zgodności z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej rozwiązań technicznych zastosowanych w obiektach budowlanych; ustalanie spełnienia wymogów bezpieczeństwa w zakładach stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej; rozpoznawania możliwości i warunków prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej oraz rozpoznawania innych zagrożeń miejscowych; wstępne ustalanie nieprawidłowości, które przyczyniły się do powstania pożaru oraz okoliczności jego rozprzestrzenienia się; zbieranie informacji niezbędnych do wykonania analizy poważnej awarii przemysłowej i formułowania zaleceń dla prowadzącego zakład.
- Państwowa Agencja Atomistyki – kontrole stanu zgodności prowadzonej działalności w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące, polegającej na stosowaniu aparatury kontrolno – pomiarowej zawierającej źródła promieniotwórcze z aktualnie obowiązującym prawem w zakresie ochrony radiologicznej.
- Izba Skarbowa i urzędy skarbowe – kontrole podatkowe w zakresie wywiązywania się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego.
- Urząd Kontroli Skarbowej – działania w zakresie ochrony interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa, zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych, badanie zgodności z prawem gospodarowania mieniem innych państwowych osób prawnych.
- Najwyższa Izba Kontroli – działania kontrolne jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa.
- Centralne Biuro Antykorupcyjne – w zakresie zwalczania korupcji w życiu publicznym i gospodarczym, w szczególności w instytucjach państwowych i samorządowych, a także do zwalczania działalności godzącej w interesy ekonomiczne państwa.
- Policja Państwowa – w zakresie ochrony życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego, inicjowania i organizowania działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń, wykrywania przestępstw i wykroczeń oraz ścigania ich sprawców, kontroli przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych,
- Prokuratura – zakresie zaistniałych na kopalniach wypadków śmiertelnych, jednak przy wykorzystaniu materiałów kontrolnych i ustaleń innych organów kontrolnych.
W przypadku zbiegu właściwości tych organów, wydanie decyzji dotyczącej zakładu górniczego wymaga uzgodnienia z właściwym organem nadzoru górniczego. Funkcją tego rozwiązania jest zapobieżenie możliwości wydawania merytorycznie rozbieżnych decyzji przez różne organy sprawujące nadzór, każdy w zakresie swej właściwości i ujednolicenie stanowisk tych organów.
Dyrektorzy okręgowych i specjalistycznych urzędów górniczych wykonują swoje zadania przy pomocy okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych, działających pod ich bezpośrednim kierownictwem. Urzędem specjalistycznym jest Urząd Górniczy do Badań Kontrolnych Urządzeń Energomechanicznych. Dyrektorów okręgowych i specjalistycznych urzędów górniczych powołuje i odwołuje centralny organ administracji rządowej, jakim jest Prezes Wyższego Urzędu Górniczego, któremu oni podlegają. Prezesa Wyższego Urzędu Górniczego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw środowiska, który sprawuje również nadzór nad Prezesem.
Okręgowe urzędy górnicze mają swoje siedziby w Gliwicach, Katowicach, Kielcach, Krakowie, Krośnie, Lublinie, Poznaniu, Rybniku, Tychach, Warszawie oraz Wrocławiu, podmioty podlegające nadzorowi tych urzędów zlokalizowane są więc przede wszystkim w miejscach poszukiwania i wydobywania kopalin.
Organy nadzoru górniczego mogą sprawować nadzór i kontrolę nad ruchem zakładu górniczego tylko w zakresie wyraźnie ustawą przewidzianym i tylko za pomocą uregulowanych w tej ustawie instrumentów. Organy nadzoru górniczego sprawują nadzór i kontrolę nad ruchem zakładów górniczych, a w szczególności w zakresie:
1) bezpieczeństwa i higieny pracy oraz bezpieczeństwa pożarowego;
2) ratownictwa górniczego;
3) gospodarki złożami kopalin w procesie ich wydobywania;
4) ochrony środowiska, w tym zapobiegania szkodom;
5) budowy i likwidacji zakładu górniczego, w tym rekultywacji gruntów i zagospodarowania terenów po działalności górniczej.
Wykonywanie przez organy nadzoru górniczego kompetencji wynikających z komentowanej ustawy możliwe jest wyłącznie wtedy, gdy pracownicy tych organów dysponują stosownymi środkami w tym zakresie. Wspomniani pracownicy mają więc przede wszystkim, z mocy samej ustawy, prawo wstępu do zakładów górniczych oraz dostępu do urządzeń technicznych. Pracownikom organów nadzoru górniczego służy też prawo wstępu do “siedzib, obiektów i urządzeń” podmiotów zawodowo trudniących się wykonywaniem czynności ratownictwa górniczego. Organy nadzoru górniczego mają również prawo dostępu do niezbędnych informacji i dokumentów oraz prawo żądania udzielania wyjaśnień w sprawie ruchu zakładu górniczego. Chodzi o tego rodzaju informacje, które warunkują rzetelność ustaleń czynionych przez pracowników organu, umożliwiające w dalszej kolejności dokonywanie prawidłowych rozstrzygnięć przez organ. Żądanie udzielania informacji i wyjaśnień oraz udostępniania dokumentów może zostać skierowane nie tylko do przedsiębiorcy, ale także do wszystkich innych osób mogących udzielić takich informacji lub dysponujących niezbędnymi dokumentami, ustawa nie wprowadza bowiem w tym zakresie żadnych ograniczeń. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości organ nadzoru górniczego nakazuje ich usunięcie i podjęcie niezbędnych środków zapobiegawczych. W razie stwierdzenia naruszenia dyscypliny i porządku pracy przez osoby kierownictwa, dozoru ruchu zakładu górniczego oraz mierniczego górniczego i geologa górniczego organ nadzoru górniczego może zakazać im wykonywania czynności w ruchu zakładu górniczego na czas nieprzekraczający dwóch lat. W razie bezpośredniego zagrożenia dla zakładu górniczego, jego pracowników, bezpieczeństwa powszechnego lub środowiska, nadzór górniczy może w całości lub w części wstrzymać ruch tego zakładu lub jego urządzeń.
Orzekanie w sprawach wykroczeń stwierdzonych podczas kontroli przez pracowników inspekcyjno-technicznych zatrudnionych w okręgowych oraz specjalistycznych urzędach górniczych następuje na zasadach i w trybie określonych w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia. Ustawa Prawo geologiczne i górnicze przewiduje w tym zakresie kary grzywny, aresztu, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności.
Podsumowanie:
Biorąc powyższe pod uwagę należy stwierdzić, że obowiązujące przepisy prawne (zarówno ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, ustawa – Prawo geologiczne i górnicze jak i przepisy szczegółowe Wyższych Urzędów Górniczych) umożliwiają kontrole w zakładach górniczych bez konieczności wcześniejszego zawiadamiania przedsiębiorstw o zamiarze jej przeprowadzenia.
